SELVER VATAN TAYLAN
3 Temmuz 2020
Koruyucular
Neredeyse her gün medyada haberleri çıkan “öcüler”!…Gıdalardan tutun ilaçlar, boyalar, plastikler, bebek bezleri, tekstiller… kozmetiklere kadar; endüstriyel olarak üretilen tüm ürünlerin raf ömrünü sağlamak için kullanılan maddeler bu sınıfa girmektedir. Gıdalarda bazen koruyucu, bazen de E kodları ile tanımlanmaktadır. Diğer ürünlerde bileşen isimleri ile kullanılmaktadır. Bir de koruyucu içermeyen ürünlerde kullanılan koruyucular vardır. Bu da epey ilginç bir konudur. Koruyucusuz koruyucu içeren ürünler! Çok dağıtmak istemiyorum… Bu yazımda kozmetik ürünlerde kullanılan koruyucular ve günümüzde çok popüler olan parabenlerle ilgili son durumları sizlere aktarmaya çalışacağım.
Birçok kozmetik ürün, su, besin maddeleri, pH ve diğer faktörler dahil olmak üzere mikrobiyel büyüme için en uygun koşullara sahiptir. Çoğu kozmetik, yüksek oranda su içerir ve formülasyonlarında kullanılan bileşenlerin çoğu, tüketiciler için risk teşkil eden mikroorganizmalar tarafından bozulabilir. Kozmetik ürünlerde kullanılan koruyucuların temel görevi; ürünleri birtakım zararlı bakterilere ve küf ve mayalara karşı koruyarak bozulmalarını geciktirmektir. Ürünlerin, belirlenen raf ömründe bozunmadan, kullanılabilir durumda olmalarını sağlamaktır. Böylece üründe mikroorganizmaların neden olduğu ürün hasarı önlenerek tüketicilerin zararlı kontaminasyondan uzak kalmalarında yardımcı olmaktadır. Çünkü mikrobik kontaminasyonlar özellikle gözler ve cilt üzerinde ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Türkiye’de kozmetik ürünlerde kullanılmasına izin verilen koruyucuların listesi AB Düzenlemeleri (EU 1223/2009 Cosmetic Regulation) ile paralel olarak Kozmetik Yönetmeliği Ek.5’de tanımlanmıştır. Bu listede kullanımı tamamen serbest olan koruyucuların yanı sıra, ürüne göre veya miktar kısıtlamasına göre kullanımı sınırlandırılmış koruyucular açıklanmıştır. 59 adet koruyucu hakkında bilgi verilmiştir. En son 2016 yılında Metilizotiyazolinon ve Metilkloroizotiyazolinon ile ilgili düzenleme yapılmıştır. En yaygın kullanılan koruyucular: Organohalojen bileşikleri, Aldehitler, Glikol eterleri, Parabenler ve Doğal Koruyuculardır.
Gelelim konumuza:
Parabenler olarak adlandırılan kimyasal madde grubunu, p-hidroksibenzoik asit(para-hidroksi benzoik asit) ve p- hidroksibenzoik asidin metil, etil, butil ve propil ile yaptığı esterler ile bunların sodyum tuzları oluşturmaktadır. p-hidroksi benzoik asit, metil p-hidroksibenzoik asit, etil p-hidroksi benzoik asit, butil p- hidroksibenzoik asit, propil p-hidroksibenzoik asit ve bunların sodyum tuzları gıda maddelerinde, ilaçlarda ve kozmetik ürünlerde mikrop üremesini önlemek amacıyla koruyucu olarak kullanılmaktadırlar.
Parabenler 1924’den beri kullanılan koruyuculardır. Ekonomik ve etkili olmaları temel tercih sebepleridir. Yoğun olarak kullanılmaları sebebiyle ilerleyen bilimin ışığı altında yapılan değişik tıbbi çalışmalar tehlike çanlarını çalmaya başlamıştır. Östrojen hormonu yapısı benzerliği ile ilgi çekmişlerdir(Şekil1). Kozmetikler içinde yer alan bu tür maddeler ile meme kanserinin ilişkisi, birçok çalışmada araştırılmıştır. Kozmetik maddelerin büyük çoğunluğunda kullanılan parabenlerin, ciltten hızlı bir şekilde emildiği, meme ve tümör dokusunda bulunduğu ve meme kanseri hücrelerinin çoğalma hızını artırdığı gösterilmiştir. 1990’larda parabenler, vücutta östrojen hormonunu taklit eden ajanlar olarak kabul edilmiştir. Östrojen bozulması meme kanseri ve üreme problemleri ile ilişkilendirilmiştir. Parabenlerin aynı zamanda DNA hasarına da neden olarak kansere yol açabileceği savunulmuştur. Bu konularda en kıdemli olarak çalışan araştırmacı Dr. Philippa Darbre’dir. Östrojenin göğüs kanseri üzerindeki etkisi konusunda uzmanlık kazanmıştır. Darbre’nin ekibi, göğüs tümörü biyopsilerinden alınan 20 örneğin 18’inde paraben saptayan önemli bir çalışmayı 2004’te yayınlamıştır. Kadınlarda bu kimyasalların östrojen benzeri etkilere neden olmasının yanı sıra, erkek üreme sisteminde de olumsuz etkilere neden olduğu tespit edilmiştir. Çeşitli çalışmalardan elde edilen bulgular, erkeklerde testosteron düzeylerinde azalmanın yanı sıra sperm sayılarında ciddi bir düşüş oluşturduğu ve bu durumun ticari ürünlerdeki parabenlerin vücut tarafından emilimi ile oluştuğunu göstermektedir.
Başka bir çalışmada ise paraben kullanan 3 genç erkekte ‘jinekomasti’ diye adlandırılan meme büyümesi tespit edilmiş ve paraben içeren kozmetik kullanımın sonlandırılmasıyla meme büyümesinin gerilediği tespit edilmiştir at https://miskokulum.com/tenfiz-ne-demek/.
2006 yılında Japonya’da yapılan bir araştırmada, metilparabenin UV ışınlarına maruz kalındığında deride oluşabilen hasarları artırdığı sonucunu ortaya çıkardı. Üniversite araştırmacıları parabenlerin güneş ışınlarına karşı hassasiyeti ve vücuda yaptığı hasarı arttırdığını ve cilt hücrelerinin normalden daha hızlı bir oranda öldüğünü ortaya çıkardılar.
Bu yüzden paraben kullanımı, Avrupa ülkelerinde kozmetik materyalinin yüzde 0.4’ünden az olması şartıyla sınırlandırılmıştır. Bazı kozmetik maddelerden ise tamamen çıkarılmıştır.
Danimarka’da 3 yaş altında paraben içerikli kozmetik kullanımı yasaklanmıştır.
Avrupa Birliği Komisyonu, Propylparaben, Butylparaben, Methylparaben ve Ethylparaben’i güvenli olarak tanımlayıp, kozmetik ürünlerin içeriklerinde kullanılmasına izin vermektedir. Öte yandan 2014 yılında; Isopropylparaben, Isobutylparaben, Phenylparaben, Benzylparaben ve Pentylparaben kozmetik ürünlerde yer almasını yasaklamıştır.
Türkiye’de ise 26 Mayıs 2011 tarihinde Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu toplanarak parabenlerle ilgili aşağıdaki açıklamayı yapmıştır.
“…Bu maddenin vücutta toksik etki yaratacak ölçüde biriktiğini gösteren ve insanlarda doğrudan kanser oluşturmasına yönelik kanıtlanmış bilimsel veri bulunmamaktadır. Yapılan bilimsel çalışmalarla konu bilim dünyası tarafından yakından takip edilmektedir.”
Şu an Avrupa Birliği Regülasyonları, Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi(FDA) kararları ve bunlara paralel olarak düzenenen Kozmetik Yönetmeliğimize göre Propylparaben, Butylparaben, Methylparaben ve Ethylparaben’in kozmetik ürünlerde kullanımı güvenli bulunmaktadır. Isopropylparaben, Isobutylparaben, Phenylparaben, Benzylparaben ve Pentylparaben kullanımı ise güvensiz bulunduğu için yasaklanmıştır. Ambalaj üzerinde ve ürünlerin tanıtımlarında; ürün formülasyonunda doğrudan veya dolaylı olarak paraben grupları kullanılmasa bile bununla ilgili olarak tanımlama yapılması Sağlık Bakanlığı Kozmetik Ürün İddiaları Sürüm 4’e göre yasaklanmıştır.
Yaklaşık 100 yıldır kullanılan bu grup koruyucuların güvenli olup olmadığı ile ilgili araştırmalar devam etmektedir. Güvenli olduğu kanaati verilen ürünler için güvenlik sınırları belirlenmiştir. Bu sınırları aşan kullanımlarda ürünler tehlikelidir. Tüketici bilincinin artması ve verilere kolay ulaşılabilmesi bu hammaddeleri kullananları oldukça zorlamaktadır.
2014 yılına kadar güvenli kabul edilip, bu tarihlerden sonra güvensiz olduğu açıklanan parabenlerle ilgili durum, şu an kullanılmasına belli sınırlar içinde izin verilen parabenler için de yaşanacak mı? Parabenlerin belli sınırlar içinde kullanımı güvenliyse neden “Paraben Free”, “%0 Paraben” ürünlerin piyasadaki sayısı günden güne artmaktadır. Eğer bu bir pazarlama taktiği ve yeni bir Pazar ise, bu ürünleri tercih eden herkes bu oyunu anlamayacak kadar bilinçsiz midir? Bekleyip göreceğiz… Şekeri azaltılmış, boya, tuz, renklendirici, koruyucu içermeyen ürünlerin bilgisi ambalajlarda ve reklamlarda kullanılabilirken neden kozmetik ürünlerde bu durum yasaklanmıştır? Sağlık Bakanlığı ile yaptığımız yazışmalarda bizlere verilen cevapların özeti şudur: Belli sınırlar içinde kullanımı güvenli olan bu ürünlerin kullanılmadığı iddiasının yapılması, bu hammaddeleri uygun sınırlar içinde kullanan üreticileri kötülemektedir. Kozmetik Ürünlerin İddialarına İlişki Kılavuz üzerinde yapılan çalışmalar devam etmekte olup, neticesinde alınacak karara göre kılavuz üzerinde yapılacak değişiklik ile işlemler devam edecektir.
Sevgiyle kalın… Sultanların Güzelliğini, Torosların Doğallığı ile Keşfedin…
Uzm.Kimyager
Selver Vatan Taylan
Kaynaklar:
https://www.cir-safety.org/sites/default/files/paraben_web.pdf
http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/cosmetics/index_en.htm
